టైఫాయిడ్ (Typhoid) — సరళమైన తెలుగు గైడ్
ఒక్కవాక్యం లో: టైఫాయిడ్ అనేది Salmonella Typhi బ్యాక్టీరియా వల్ల వచ్చే జ్వరంతో కూడిన తీవ్రమైన ఇన్ఫెక్షన్. ఇవి ఎక్కువగా మలినమైన నీరు లేదా ఆహారం ద్వారా వ్యాపిస్తాయి.
1. టైఫాయిడ్ అంటే ఏమిటి? (What)
టైఫాయిడ్ ఒక సంక్రమాత్మక జ్వర రోగం — ఇది Salmonella enterica యొక్క Typhi సీరోటైప్ వల్ల జరుగుతుంది. బ్యాక్టీరియాను మనశరీరానికి తీసుకువచ్చినప్పుడే అవి పేగుల నుంచి రక్త ప్రవాహంలోకి చేరి వివిధ అవయవాలను ప్రభావితం చేస్తాయి.
2. ఎందుకు వస్తుంది? (Why)
- మలిన ನೀరు త్రాగడంతో — ప్రధాన కారణం.
- పరిశుభ్రత లేని ఆహారం (రోడ్డు ఫుడ్, స్ప్లాష్ ద్వారా మلوث ఫ్రూట్‌) తీసుకోవడం.
- మలాన్ని సరైన రీతిలో తొలగించకపోవడం — చేతులు వల్ల ఆహారానికి బక్తి కలగటం.
- అనారోగ్యకర వంట గది అలవాట్లు, క్రమశిక్షణ లోపం.
3. ఎలా అంటుకుంటుంది? (How it spreads)
మూర్ఛ, మలాశయంలో టైఫాయిడ్ బ్యాక్టీరియా ఉన్న వ్యక్తి లేదా వైరవాహకుడు ఉంటే, అతని/ఆమె చేతులు, నీరు లేదా ఆహారంలో బాక్టీరియా కలవడంతో వేరువారు ఆ ఆహారం/నీరు తీసుకుంటే వ్యాధి పుట్టిస్తుంది. వ్యాధి వ్యాప్తికి సామాన్యంగా చౌకైన హైజీన్ కారణమవుతుంటుంది.
4. ముఖ్య లక్షణాలు (Symptoms)
| లక్షణం | ఎలా ఉంటుంది |
|---|---|
| ఉయ్యాలెత్తే జ్వరం | ధీమితో పెరుగే అధిక జ్వరం, 104°F (40°C) వరకు చేరవచ్చు |
| తలనొప్పి, బలహీనత | అత్యధిక అలసట, శక్తిలేమి |
| వాంతులు / మలబద్ధకం | కొంతమంది వద్ద డయరీయా, ఇతరుల వద్ద కబ్జ్ |
| పంచనవ్యకులనొప్పి | అడొమినల్ పెయిన్, parfoisabbing |
| ఆకలితక్కువ | ఆహారానికి ఆసక్తి తగ్గిపోవటం |
ప్రత్యేక జాగ్రత్త: టైఫాయిడ్ కొన్ని సందర్భాల్లో గుండ్రని, పేగు రక్తస్రావం వంటి గంభీర సమస్యలకు దారితీయవచ్చు — కనుక తక్షణ వైద్య సహాయం అవసరం.
5. చికిత్స (Treatment)
టైఫాయిడ్‌కు ప్రధానంగా యాంటీబయాటిక్స్ అవసరం — కానీ ప్రస్తుతం కొన్ని ప్రాంతాల్లో ప్రతిరక్షకత (antibiotic resistance) పెరుగుతోంది, అందువల్ల సంస్కృతికి అనుగుణంగా టెస్టులు (blood culture & sensitivity) చేయించి వైద్యుని సూచన మేరకు మందులు తీసుకోవాలి. CDC మేరకు సాధారణంగా అజిద్రోమైసిన్ (azithromycin) ను ఉపయోగిస్తారు; గంభీర (complicated) కేసుల్లో అవసరమైతే ఇంట్రావెనస్ కార్బపెనెమ్ వంటి మందులు అవసరమవుతాయి.
అతిశయోక్తిగా మందులు తీసుకోవడం మరియు స్వయం-చికిత్స చేయడం ప్రమాదకరం — కారణం ప్రతిరోధక బ్యాక్టీరియా ఉత్పాతం. తాజా సూచనలు & సెన్సిటివిటీ పరీక్ష ఫలితాలపై ఆధారపడి వైద్యుడు నిర్ణయం తీసుకోతారు.
6. ఆహార మరియు జీవితశైలి సూచనలు — Do's (చేయవలసినవే)
- డాక్టర్ సూచించిన యాంటీబయాటిక్ పూర్తి కోర్సు తీసుకోండి.
- నీటిని మరిగించి లేదా RO లేదా ప్యాక్డ్ బాటిల్డ్ నీరు తాగండి.
- బేబీలు/పిల్లలకు ప్రోటీన్ మరింత, హైడ్రేషన్ కోసం ORS ఇవ్వండి (డాక్టర్ సూచన మేరకు).
- హైజీన్: మందులు తీసేటపుడు, ఆహారం, వంట పాత్రలు పరిశుభ్రంగా పెట్టండి.
- పూర్తి విశ్రాంతి తీసుకోండి; మలిన పర్యావరణంలో తిరగరాదు.
7. చేయకూడనివి — Don'ts
- మధ్యలో మందులను ఆపకవద్దు — ఇది రిజిస్టెన్స్ పెరగడంలో భాగం.
- స్ట్రీట్ ఫుడ్, ముడి పండు, ఎక్కువ మసాలా/వెచ్చిగా ఉన్న ఫ్రై అయిన ఆహారం తినవద్దు.
- డాక్టర్ చెబని ఏ యాంటీబయాటిక్‌ను స్వతంత్రంగా మొదలుపెట్టవద్దు.
- గంభీర లక్షణాల (పేగు రక్తస్త్రావం, ఉల్లిపాయలు ఎక్కువగా వాంతులు) వద్ద వెంటనే ఆసుపత్రి seek చేయండి.
8. నివారణ (Prevention & Vaccination)
టైఫాయిడ్ నివారణకు ముఖ్యంగా సాఫీనీది — శుభ్రత, శుద్ధ నీరు మరియు వ్యాక్సినేషన్.
వ్యాక్సిన్స్ (సాధారణ సమాచారం)
- Ty21a (oral, live capsule): వయసు ≥6 సంవత్సరాలు; 4 డోస్ (ఒక్క రోజు నుంచి మారే రోజుల్లో) ఇవ్వబడతాయి; అవసరమైతే 5 సంవత్సరాలకు ఒకబారియ రీపిట్టర్ అవసరం.
- Vi capsular polysaccharide (injectable): వయసు ≥2 సంవత్సరాలు; ఒక డోస్ ఇవ్వడంతో 2 సంవత్సరాలకు ఒక బూస్టర్ అవసరమని సూచించబడుతుంది.
- Typhoid Conjugate Vaccines (TCV, ఉదా: Typbar-TCV): ఒకే డోస్‌లో చిన్న పిల్లలకు కూడా అందుబాటు; దీర్ఘకాలిక రక్షణ చూపిన నివేదికలు ఉన్నాయి.
గమనిక: వ్యాక్సిన్ 100% రక్షణ ఇవ్వదు — అందుకే వ్యాక్సినేషన్ అయినా కూడా మంచి హైజీన్ పాటించాలి.
9. ఎప్పుడున్నారు వైద్యుడిని సంప్రదించాలి?
- 48-72 గంటల పాటు జ్వరం ఎక్కుతూ ఉంటే
- ఉత్సర్గలో రక్తం కనిపిస్తే
- పేగు తీవ్రమైన నొప్పి లేదా నిరవధిక వాంతులు ఉంటే
- శరీర తీవ్ర అలసట లేదా మసకబారిపోయినట్టు అయినప్పుడు
10. చివరి మాట — తక్షణ హెచ్చరిక
టైఫాయిడ్ సాధారణంగా సరైన వైద్యం తీసుకుంటే పూర్తయ్యే వ్యాధి అయినప్పటికీ, ప్రపంచవ్యాప్తంగా మరియు భారతదేశంలో యాంటీబయాటిక్-రెసిస్టెంట్ కేసులు పెరుగుతున్నాయి — అందువల్ల ప్రతిసారీ అవగాహన, పరీక్షలు (blood culture) మరియు వైద్య సూచన మేరకు మందులు అవసరం.